NZ Human Rights Commission - Accessible HTML Document
Āiā tatau
fa’aletagata mo su’esu’ega ma fa’aseā
Enquiries and Complaints - Samoan translation
Faiga fa’ailoga tagata ma le tau fa’amata’u
‘Ua ofo fuaina mai e le Komisi o Āiā Tatau, se ‘auaunaga e fai ai fa’asamasamanoa ni su’esu’ega ma mōliaga, i matā’upu tau i le fa’ailoga tagata, fa’ailoga lanu ma le tau fa’amata’u fiafai’āiga
E tupu le fa’ailoga tagata pe’āfai ‘ua lē tutusa le faiga o se tagata pe fa’aitiitia lona tāua i lo isi i tūlaga tutusa.
‘Āfai ‘ua ‘e manatu ‘olo’o feagai ‘oe ma se fa’aitū’au e mafai ona ‘ave sau tagi i le Komisi o Āiā Tatau. E mafai ona fesoasoani atu le Komisi i le fautuaina o ‘oe ma tu’uina atu fa’amatalaga, ma ‘āfai e talafeagai ai, e mafai fo’i ona latou fa’atalanoaina lau matā’upu fa’atasi ai ma le tagata lea ‘e te mōliaina.
‘O le Tulafono o Āiā Tatau a tagata ‘ua matuā fa’asāina ai le fa’ailoga tagata ‘ua fa’a’autū i vāega nei:
- Itū’āiga tagata – e aofia ai le ma’itaga ma le fanauina mai o se pepe; le fa’ailoga tagata i fa’afāfine ma fa’afātama ’ua tu’ua’ia ai le fa’asinomaga o o latou itū’āiga
- Vāega i fa’aipoipoga – e aofia ai fa’aipoipoga ma mafutaga ‘ua resitala i le tulāfono ‘ua fa’amuta po’o le fa’a’uma
- Talitonuga i le Silisili’ese – e lē fa’apau mai i tapua’iga māsani po’o ‘Ekālēsia iloga
- Talitonuga i mea tatau – e lē iai se talitonuga fa’akerisiano
- Lanu, itū’āiga po’o tū ma gagana po’o atunu’u e āfua mai ai - e аofia ai ma le tagatānu’u po’o le sitiseni
- Soifua lē ‘ato’atoa – e aofia ai le tino, tomai fa’apitoa po’o to’atūgā o le māfaufau, po’o se gasegase
- Tausaga - ‘Olo’o puipuia tagata ‘ua ‘ova atu i le 16 tausaga le mātutua mai le fa’ailoga tagata
- Māfaufauga fa’apolokiki – e aofia ai le leai o ni māfaufauga fa’apolokiki
- Tūlaga tau i gāluega – pe‘āfai e lē ‘o faigāluega, ola i le penifiti po’o le taui mai le Fa’alāpotopotoga o Taui o Fa’alavelave (ACC). E lē aofia ai le faigāluega po’o le ola i le supa fa’alaua’i tele
- Tūlaga tau i le aiga – e aofia ai lou lē a’afia i le va’aiga o ni tamaiti po’o nisi o ola fa’alagolago i isi
- Itū‘āiga tagata (tama’ita’i /ali’i) – pe’āfai ‘o sē o faufautane po’o le faufau avā, fa’afāfine po’o le fa’afātama, po’o se feagaiga fa’atama’ita’i i le isi tama’ita’i,.po’o le isi tane i le isi tane po’o le tagata e fiafai’aiga i ali’i po’o tama’ita’i.
‘O ni vāega e fa’asino i a’afiaga o se tagata i taimi ‘ua tuana’i, i le taimi nei ma vāega e masalomia ‘ae le fa’amaonia o le olaga. Fa’ata’ita’iga, e sā i le tulāfono ona e fa’ailoga tagata i se tasi o a’afia le māfaufau, sa maua i le ma’i po ’o le masalomia o āfāina o le māfaufau.
E lē soli tulāfono ‘ia fa’ailoga tagata ’uma. E ono mafai ona fa’aogaina le Tulāfono o Āiā Tatau pe‘ā tupu i vāega nei:
- tauaofiaga fa’alemalō po’o tagata lautele.
- gāluega
- tagata fai pisinisi fa’apā’aga.
- ā’oga
- nofoaga faitele, ta’avale afi ma nofoaga e mapu i ai.
- ‘oloa ma ‘au’aunaga
- lau’ele’ele, maota ma nofoaga
- o fale faigāluega ma sosaiete o gāluega fa’apitoa, ‘ōfisa taualoa ma vāega o feagai ma a’oa’oga o matātā ‘ese’ese.
Tau fa’amata’u i itū’āiga tagata (tama’ita’i/ali’i) ma le fa’ailoga lanu
‘O le tau fa’amata’u fiafai’āiga ma le fa’ailoga lanu o ni vāega fa’apitoa ia o le fa’ailoga tagata.
- E lē mana’omia le tau fa’amata’u fiafai’āiga i nisi itū’āiga tagata (tama’ita’i / ali’i) po’o ni uiga fa’atupu fa’alavelave ma ogaoga e fa’amanu’alia ai se tagata.
- ‘O le taufa’amata’u ‘ona ‘o se itū’āiga tagata, ‘o ni uiga fa’ailoga lanu, e fa’atīgā loto pē fa’atupuita ma o lona faifai pea po’o lona ogaoga e matuā āfāina leaga ai le tagata.
‘O le fa’ailoga tagata lē patino
E iloa le fa’ailoga tagata lē patino i gaioiga po’o ni aiaiga e fōliga ‘olo’o fai tutusa ai tagata uma ae ‘olo’o i ai lava se tagata ‘olo’o fai ‘esea. Fa’ata’ita’iga, ‘āfai na’o le fasitepu lava le ‘auala e ulufale ai i se fale‘oloa, ‘ua aliali ai le fa’ailoga tagata i se tasi ‘olo’o fa’aogaina le nofoa faiuili.
‘O isi fa’aseā e uiga i āiā tatau
E mafai ona ‘e fa’afeso’ota’ia le Komisi o Āiā Tatau pe’āfai o sau fa’aseā e fa’asagatau i nisi matā’upu tau i āiā tatau. E mafai ona fesoasoani atu fo’i le matāgāluega i le tu’uina atu o ni fa’amatalaga ma ni fautuaga ma fa’ailoa atu ni ‘auala lelei e fō’ia ai au matā’upu.
‘O isi ‘ōfisa
‘O nei uiga lē fa’atagaina i lalo o le tulāfono, ‘olo’o fa’apea fo’i ona puipuia i lalo o isi tulāfono. ‘O lona uiga o nei matā’upu e mafai ona tagofia ma talanoaina i le ‘ave o sau fa’aseā i le Komisi o Āiā Tatau po’o se isi fo’i fa’alāpotopotoga.
E le tau faia sau filifiliga i le amataga pe ’e te alu i le Komisi o Āiā Tatau po’o se isi tino.
‘O le fale fa’amasino ma leoleo
‘O nisi aga solitulāfono i lalo o le tulāfono, e ono avea ma solitulāfono mamafa,- Fa’ata’ita’iga; o nisi faiga tau fa’amata’u fiafai’āiga i isi itū’āiga tagata e ono avea mo mōliaga o le pa’i valea ‘O nisi faiga e fa’atupuina ai le fa’avevesiina o le fa’ailoga lanu e ono avea ma uiga fa’atupu fa’alavelave.
E mafai e tagata ona fai ni a latou fa’aseā i lalo o le tulāfono ma ‘ave se tagi i leoleo i le fa’atupu fa’alavelave po’o le amatalia loa o se talosaga i le fale fa’amasino aga’i i le matā’upu lava lea. E lē tau faia sau filifiliga i le ‘auala ‘e te fa’aogaina.
Taufa’amata’uina
‘Olo’o puipuia e le Tulāfono o Āiā Tatau tagata mai le taufa’amata’uina ‘auā ‘olo’o latou fa’afeso’ota’ia le Komisi mo a latou fa’aseā po’o le lagolagoina fo’i isi tagata e fai ni a latou fa’aseā.
‘O iai sau fa’aseā i au āiā tatau?
Fa’afeso’ota’i mai matou
‘O le ‘auala muamua o le fa’afesoota’i o le matou ‘aufaigāluega mo fa’amatalaga Na’o le telefoni mai, ‘imeli, fesi(fax) po’o le asiasi i le ‘upega o feso’ota’iga.
Fa’alavefau fa’asamasamanoa
E fai fua, e malu puipuia ma ‘e te lē mana’omia se lōia. ‘Ole’ā tu’uina atu ni fa’amatalaga e le ‘aufaigāluega e fesoasoani mo le fō’ia o lau talosaga. E ta’u mai e le tulāfono pe mafai ona talia e le Komisi o Āiā Tatau se talosaga. ‘Āfai e fōliga mai ‘o se fa’ailoga tagata solitulāfono,e fa’asino ‘oe i se tasi o a matou faufautua..
Faufautuaga
E fai fua, e malu puipuia ma e lē fa’aitu’au fo’i. ‘Ole‘ā fesoasoani le faufautua e gālulue fa’atasi ma itū e lua i le fō’ia o le matā’upu. ‘O le faufautua e aofia ai le; fa’amālamalamaina o le Tulāfono o Āiā Tatau ma sa’ili ai ni fofō e ala i gāluega faia.
Vaifofō
‘O le tele o fa’aseā e fa’atūlagaina i se fa’atalatalanoaga fa’asamasamanoa po’o se fautuaga. ‘O le fa’ai’uga e mafai ona fai ai se fa’ato’esega, se maliliega e le toe faia ai lea sēsē i le lumana’i, e faia ai fo’i se a’oa’oga po’o se polokalame fa’atonutonu po’o se totogi mo se taui.
Gaoioiga fa’alētulāfono
‘Āfai e lē fō’ia lau fa’aseā ‘i le fa’ailoga tagata i se fa’atalatalanoaga faufautua, e mafai ona ‘e ‘aveina i le tulāfono. I le taimi nei ‘olo’o fofoga ai fa’aseā ‘i āiā tatau i luma o le Fono Iloilo a Āiā Tatau a tagata. E pei lava o le fale fa’amasino. E mafai ona ‘e talosaga mo se lōia e lē totogia.