NZ Human Rights Commission - Accessible HTML Document

Ngaahi faka’eke’eke moe ngaahi lāunga ki he totonu ‘ae Tangata

Enquiries and Complaints - Tongan translation

Filifilimānako mo e fakahoha’asi.

Kuo tuku atu ‘ehe Komisiona kihe ngaahi Totonu ‘ae Tangata ‘ae faingamalie ta’etotongi, faingofua ki ha faka’eke’eke pe lāunga fekau’aki moe palopalema ‘oe filifilimānako, lau lanu pe fakahoha’asi.

Ko e filifilimānako ‘oku hoko ia he taimi ‘oku fakafaikehekehe’i ai ha kakai mei ha kakai ‘i ha ngaahi tu’unga mo’ui faifaitatau.

Kapau ‘oku ke fakakaukau kuo ke fētaulaki moe filifilimānako, ‘oku malava ke fakahū ha’o lāunga ki he Komisiona Totonu ‘ae Tangata. ‘E malava ke tokoni atu ‘ae Komisiona ‘aki hano ‘atu ha ngaahi fale’i mo ha ngaahi fakamatala kapau ‘e fiema’u; ‘e lava ke nau tu’u ‘i vaha’a ki ho’o lāunga ‘oku fai, ‘o nau fakahoko.

Koe Lao ki he Totonu ‘ae Tangata,’oku ne fa’u ke ta’efakalao ‘ae filifilimānako makatu’unga he ngaahi ‘uhinga ko eni:

Ko e ngaahi makatu’unga ni, ‘oku ‘uhinga ia ki ha taimi kuohili ‘o ha taha, pe ko hono lolotonga, pe ‘oku mahalo’i ki ha fa’ahinga tu’unga ‘oku ‘iai. Fakatātā’aki ‘eni, ‘oku ta’efakalao ke fakafaikehekehe’i ha taha koe’uhi ‘oku ne ma’u ‘ae mahaki’ia faka’atamai, pe na’e hoko he kuohili, pe ko ha taha ‘oku mahalo’i ‘oku mahaki’ia faka’atamai.

Ko e filifilimānako, pe fakafaikehekehe’i ‘oku ‘ikai ta’e fakalao kotoa. Ko e ngaahi lao ki he Totonu ‘ae Tangata ‘e malava ke hoko ia ‘o ta’efakalao he taimi ‘oku hoko ai he:

Hoha’asi koe’uhi ko e fefine / tangata pe ko hono matakali.

Koe hoha’asi koe’uhi koe fefine / tangata pe ko hono matakali, ko e fakatātā totonu ia ‘o ha fa’ahinga filifilimānako pe fakafaikehekehe’i.

Heliaki ‘oe filifilimanako.

Ko e heliaki ‘oe filifilimānako, koe taimi ia ‘oku ‘i ai ha lao pe tu’utu’uni ngāue ‘oku hā ‘oku ne tokanga’i e tokotaha kotoa pe ke tatau, kā ko hono mo’oni ‘oku kei fakafaikehekehe’i pe ha tokotaha. Fakatātā’aki ‘eni, kapau ko e hū’anga ki ha falekoloa ko e kaka pe he sitepū, ‘e ta’ehoa ia ki ha taha ‘oku ‘alu saliote.

Koe ngaahi lāunga kehe ki he totonu ‘ae tangata

‘E mālava pe ke ke kei fetu’utaki ki he Komisiona ki he Totonu ‘ae Tangata, kapau ko ho’o lāunga fekau’aki mo ha ngaahi palopalema kehe kau ki he totonu ‘ae tangata. Ko e sevesi ki he faka’eke’eke moe lāunga, te nau tokoni atu ’aki hano ‘oatu ha ngaahi fāle’i mo ha fakamatala, mo fokotu’utu’u atu ‘oe founga lelei taha ki hono solova’aki ho ngaahi palopalema.

Ngāhi fakafofonga kehe

‘Oku fa’a hoko koe ta’efakalao ‘i he malumalu ‘oe lao fakapule’anga, ‘oku toe ai pe mo e lau ki ai ‘ae ngaahi lao kehe. Ko hono ‘uhinga, ‘e malava pe ke fakahū atu ha lāunga ki he Komisioni Totonu ‘ae Tangata pe ki ha kautaha kehe.

‘Oku ‘ikai pau ia ke fai ha’o fili he kamata’anga, pe te ke ‘alu ki he Komisiona Totonu ‘ae Tangata pe ko ha kautaha kehe.

Ko e ngaahi fakamāu’anga moe kau Polisi

Ko e ngaahi ‘ulungaanga ‘e ni’ihi,’oku ta’efakalao he tu’u ‘ae lao fakapule’anga, ‘e malava pe ke ne maumau’i e lao faihia. Fakatātā ‘aki eni, koe ngaahi founga ‘oe fakahoha’asi ha taha ‘e ala hoko ai ha hia tā’i pe fakalavea’i. Koe ngaahi founga ni’ihi ‘oe fakatupu moveuveu fakamatakali, ’e malava ke kau he ‘ulungāanga ta’efakafiemālie.

‘E malava ke fai ha lāunga ‘ae kakai ‘i he lao fakapule’anga, pea ‘e toe malava pe ke faka’ilo ki he kau polisi, pea a’u ai ki he fakamaau’anga fekau’aki moe me’a tatau. ’Oku ‘ikai ke ke fili pe ki ha me’a ‘e taha.

Ngaohikovia.

Ko e Lao ki he Totonu ‘ae Tangata, ‘oku ne malu’i e kakai mei hono ngaohikovi’i pe fakamamahi’i koe’uhi ko ha’anau fetu’utaki ki he Komisiona fekau’aki mo ha’anau lāunga, pe koe’uhi ko e poupou ki ha taha ke ne fai ha lāunga.

‘Oku ‘iai ha’o ngaahi totonu fakaetangata ke lāunga’i ?

Fetu’utaki mai kiate kimautolu

Ko e sitepu ‘uluaki ke ke fetu’utaki ki he’emau timi ‘i he laine faka’eke’eke (InfoLine team). Telefoni mai, ’Imeili, fax, pe ko ho’o ‘a’ahi ki he’emau uepisaiti.

Founga faingofua fengāue’aki

‘Oku ta’etotongi, fakapulipuli, pea ‘oku ‘ikai fiema’u ha loea. Ko e kau ngāue te nau ‘oatu ha ngaahi fakamatala ke tokoni ke sōlova ho’o lāunga. Ko e lao fakapule’anga ‘oku ne fakapapau’i pe ‘e tali ‘e he Komisiona ki he Totonu ‘ae Tangata ha lāunga ‘oku fai. Kapau ‘e ngalingali ko e palopalema ‘oku filifilimānako ta’efakalao, pea ‘e ‘ave leva koe ki he kau ngāue tu’u vaha’a ki he fakalelei.

Tu’u vaha’a ke fai ha fakalelei

‘Oku ta’etotongi, fakapulipuli, pea ta’efilifilimānako. Ko e tokotaha tu’uvaha’a ke fai ha fakalelei, te ne tokoni ki he ongo tafa’aki fakatou’osi, pea ngāue ki he palopalema ‘oku fai ki ai e tokanga he lāunga. Ko e tu’u vaha’a ke fai ha fakalelei, kau ai hono fakamatala e Lao ki he Totonu ‘ae Tangata, pea ngāue ki ha ngaahi founga ke solova ai ‘ae lāunga.

Founga Solova

Ko e lahi taha ‘oe ngaahi lāunga ‘oku solova’aki ‘ae founga fengāue’aki faingofua pe ko e fakalelei. Ko hono iku’anga ‘e malava ke kau ai e kole fakamolemole, felotoi ke ‘oua ‘e toe fakahoko ha me’a tatau he kaha’u, fai ha ngaahi polokalama ako, pe koe totongi huhu’i.

Faka’ilo fakalao

Kapau ko ho’o lāunga ki he filifilimānako ‘oku ‘ikai malava ke solova he fakalelei ‘oku fai,’e malava ke ke faka’ilo fakalao. ’I he taimi ko ’eni, ko e ngaahi lāunga ki he totonu ‘ae tangata ‘e fanongoa ia ‘i he fakamāu’anga ki he Totonu ‘ae Tangata. ’Oku hangē pe ‘eni ko e fakamāu’anga. ’E lava ke ke kole ha fakafofonga lao ta’etotongi.

Fakafisinga: Neongo kuo mau feinga ke fai e ngaahi fakamatala ki he tonu taha ‘oku ala malava, ‘oua ‘e to’o ‘eni ko ha fale’i fakalao.

Fetu’utaki ki he Komisiona ki he ngaahi Totonu ‘ae Tangata